Cümlede Anlam

1. Atasözü
2. Deyim
3. Vecize (Özdeyiş)
4. Koşul (Şart) Cümlesi
5. Neden – Sonuç Cümlesi
6. Tanım Cümlesi
7. Karşılaştırma cümlesi
8. Nesnel (Objektif) Yargı Bildiren Cümle
9. Öznel (Subjektif) Yargı Bildiren Cümle
10. Benzetme Cümlesi
11. Dolaylı Anlatım

1) ATASÖZÜ

Milletlerin yüzyıllar boyunca geçirdikleri denemelerden ve bunlara dayanan düşüncelerden doğmuş olan sözlere atasözü denir. Milletlerin ortak düşünce, yaşayış, inanış ve gelenekleri atasözüne yansır.

Özellikleri

1. Söyleyeni belli değildir. Anonim sözlerdir.
2. Kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez ve yerlerine başka sözcükler konulamaz.
   1. Ak akçe, kara gün içindir.
   1. Derdini söylemeyen derman bulamaz.
3. Öğüt verir, yol gösterir.
   1. Taş taşı laf taşıma.
   1. Taşıma su ile değirmen dönmez.

2) DEYİM

Kavramları, olayları mecaz yoluyla belirten kalıplaşmış söz gruplarına deyim denir.

Özellikleri

• Kalıplaşmış söz öbekleridir.

• En az iki sözcükten oluşur.

Hak vermek                         Deli dolu

Burnu büyümek                    Ağzı yanmak

Burun kıvırmak                    Ateşle oynamak

Can pazarı                           Ağız birliği etmek

• Deyimleri oluşturan sözcükler çoğunlukla gerçek anlamından uzaklaşarak mecaz anlam kazanırlar.

Aldığı haberden sonra küplere bindi.

Ağız ağıza verip konuşuyorlar.

Eksik bir şey bulamayınca çamur attılar.

Sabret işin çoğu gitti azı kaldı.

Ne var ne yok diye göz attım. (kontrol etmek)

Akşama kadar gözlerim yollarda kaldı. (bekleyip durmak, merak etmek)

3)  VECİZE (ÖZDEYİŞ)

Ünlü kişilerce söylenmiş özlü sözlere vecize denir. Vecizelerde sözü söyleyen kişi bellidir. Atasözlerinden farkı budur.

• Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Mustafa Kemal ATATÜRK)
• Dinlenmemek üzere yürümeye karar verenler asla ve asla yorulmazlar. (Mustafa Kemal ATATÜRK)
• Ne insanlar gördüm üzerlerinde elbise yoktu, ne elbiseler gördüm içinde insandan eser yoktu.(Mevlana)
• Başarısız ola ola başarıya ulaştım. (Thomas Edison)
• Güzellik görenin gözündedir. (Margaret Hungerford)

4)  KOŞUL (ŞART) CÜMLESİ

Bir olayın gerçekleşebilmesi için başka bir olayın varlığının gerektiğini bildiren cümlelere şart cümlesi denir. “-se, -sa; -ınca, -ince; -dıkça, -dikçe gibi eklerle; mı, mi edatıyla ve üzere sözcüğüyle yapılır.”

Yarın hava güzel olursa dışarıya çıkarsın.

• Param yeterse kitap alacağım.
• Ödevini yaparsan gezmeye gideriz.
• İşim erken biterse eve gideceğim.
• Bilet bulursam tiyatroya gideceğim.
• İyi beslenince hastalanmazsın.
• İyi düşününce nerede yanıldığını anlarsın.
• Doğruyu söylemedikçe bu işte çalışamazsın.
• Ödevini yapmadıkça dışarı çıkmayacaksın.
• İnsan istedi mi başarılı olur.
• Kitabı haftaya vermek üzere aldım.

5)  NEDEN – SONUÇ CÜMLESİ

Eylemin niçin yapıldığını (gerekçesini) ve sonucunda ne olduğunu bildiren cümlelere neden – sonuç cümlesi denir. “için; -dan, -den; diye” ile yapılır. Niçin sorusuyla bulunabilir.

• Hastalandığı için okula gelemedi. neden sonuç
• Cevabını bilmediği için soruyu boş bıraktı.
• Korktuğu için şu sevimli köpeğe yaklaşamıyor.
• Bilmediğinden yanlış yaptı.
• Uyanamadığından derse geç kalmış.
• Yalan söyledi diye işten attılar.

6)  TANIM CÜMLESİ

Bir kavramı belirgin özellikleriyle anlatan, tarif eden cümlelere tanım cümlesi denir. “Nedir?” sorusuna cevap veren cümlelerdir.

• Kitap, en iyi dosttur.
• Müzik, duyguların notalarla ifadesidir.
• Sanat, düşünceyi anlamlı kılma çabasıdır.
• Dostluk, birlikte başlayıp birlikte bitirmektir.
• Ölçek, haritada küçültme oranıdır.
• Yazı, insanların düşünce ve isteklerini iletmek için yararlandıkları bir anlatım aracıdır.

7)  KARŞILAŞTIRMA CÜMLESİ

Birden fazla nesneyi benzer veya farklı yönlerden kıyaslayan cümleye karşılaştırma cümlesi denir. “en, daha” sözcükleri kullanılır.

• Açelya, en sevdiğim çiçektir.
• Gökyüzü bugün daha mavi görünüyor.
• Arkadaşım o zaman da çalışkandı.

8)  NESNEL (OBJEKTİF) YARGI BİLDİREN CÜMLE

Doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanabilen, kişiden kişiye değişmeyen tarafsız yargı bildiren cümlelere nesnel yargılı cümle denir. Gözlem ve deneye dayalı olduğu için herkesçe aynıdır.

• İstanbul Türkiye’nin en kalabalık şehridir.
• Türkiye’de en yüksek sıcaklık yazın olur.
• Sınıfımızda şu an yirmi beş öğrenci var.
• Oyundaki olaylar Ankara’da geçiyor.
• Yazar romanlarındaki kahramanları çoğunlukla kadınlardan seçmiş.

9)  ÖZNEL (SUBJEKTİF) YARGI BİLDİREN CÜMLE

Doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanamayan, kişiden kişiye değişen yargı bildiren cümlelere öznel yargılı cümle denir.

• Yaz en sevdiğim mevsimdir.
• Dün izlediğim tiyatro çok güzeldi.
• Bu kitap beni çok etkiledi.
• İstanbul, Türkiye’nin en güzel şehri.
• Bu sanatçının sesine bayılıyorum.

10)  BENZETME CÜMLESİ

Bir varlığın başka bir varlığın özellikleriyle anlatıldığı cümlelere benzetme cümlesi denir. Benzeyen, benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatı olmak üzere 4 bölümden oluşur. Ama bu 4 unsurun illa da benzetme cümlesinde yer alması gerekmez.

• Pamuk gibi ellerin var.
• Elma gibi yanakları var.
• Davetsiz misafir gibi ortada kaldı.

11)  DOLAYLI ANLATIM

Bir kişiye ait sözlerin, yazıların ikinci kişinin ağzından yeniden ifade edilmesini dolaylı anlatım denir.

• Öğretmenimiz çok ders çalışmamız gerektiğini söyledi.
• Mektubunda üç ay sonra döneceğini yazmış.
• Konunun son bölümlerini anlayamadığını söyledi.