ANLAM BAKIMINDAN SÖZCÜKLER
1) Gerçek (Temel) Anlam
2) Mecaz Anlam
3) Terim Anlam
4) Somut Anlam
5) Soyut Anlam
6) Dolaylama
1) GERÇEK (TEMEL) ANLAM
Söylendiği zaman zihnimizde oluşturduğu ilk anlama, temel anlamına gerçek anlam denir. Sözcüğün günlük hayatta en çok kullanılan anlamıdır.
ÖRNEK:
“Sıcak” sözcüğünün aklımıza gelen ilk anlamı; ısısı yüksek olandır.
Kışın bu sokağın çeşmelerinden sıcak sular akardı. (Gerçek Anlam)
“İnce” sözcüğünün aklımıza gelen ilk anlamı; dar olan, kalınlığı az olandır. Masanın üzerinde ince bir örtü vardı.
“Ayak” sözcüğünün aklımıza gelen ilk anlamı; vücudumuzun yürümemizi, koşmamızı sağlayan bölümüdür.
Bahçede top oynarken ayağını incitti. ( Gerçek Anlam)
Çocuk ağır çantayı zor taşıyordu. ( Gerçek Anlam)
Kapının kilidini kaybettim. (Gerçek Anlam)
Kütüphaneden ödünç kitap aldım. (Gerçek Anlam)
Terliyken soğuk su içtiği için hasta oldu. (Gerçek Anlam)
2) MECAZ ANLAM
Sözcüğünün gerçek anlamından uzaklaşarak kazanmış olduğu yeni anlama mecaz anlam denir. Sözcük, sözlükteki ilk anlamı dışındaki anlamlarıyla mecaz anlam oluşturur.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
Uçağı kaçırınca biletler yandı. (Geçerliliğini yitirdi anlamında olduğu için Mecaz Anlam)
Otobüste yaşlı amcaya yer vermen ince bir davranıştı. (Nazik anlamında kullanıldığı için Mecaz Anlam)
Sokaktan iki el silah sesi geldi. (kere, defa anlamında olduğu için Mecaz Anlam)
Beni kırmana değdi mi gerçekten? (Üzmek anlamında kullanıldığı için Mecaz Anlam)
Ahmet, yine karanlık işler peşinde geziyor. (Gizli saklı yasal olmayan anlamında kullanıldığı için Mecaz Anlam )
UYARI: İnsan veya başka bir varlığa ait bir özellik diğer varlıklara verilirse buna yan anlam denir. Her ne kadar EBA’ da güncellenmemiş olsa da değişen müfredatla beraber yan anlamlı sözcükleri, mecaz anlamlı kabul ediyoruz.
Kapının kolu bozuldu. (Mecaz Anlam)
Öğretmen masanın gözünde kalemi unuttu. (Mecaz Anlam)
Ayakkabının burnu açıldı (Mecaz Anlam)
3) TERİM ANLAM
Bilim, sanat, veya benzeri herhangi bir alanla ilgili özel bir kavramı ifade eden sözcüklere terim anlamlı sözcükler denir.
ÖRNEK:
Matematik : üçgen, denklem, kesir… Fen Bil. : hücre, oksijen, kuvvet
Türkçe : yüklem, virgül, sıfat… Coğrafya : dağ, enlem, ekvator…
Edebiyat : Roman, uyak, dize… Futbol : ofsayt, penaltı, taç…
Müzik : Nota, porte, sol anahtarı… Tiyatro : Perde, sufle, sahne…
4) SOMUT ANLAM
Dilimizde bazı sözcükler beş duyumuzun (görme, dokunma, işitme, koklama, tatma) “herhangi birisi ile” algılanabilen varlıkları karşılar. Böyle sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir.
ÖRNEK:
Zeynep kitap okuyor. (Somut Anlam) ,
Ağaç yaş iken eğilir. (Somut Anlam)
Çeşmeden su içtim. ( Somut Anlam)
5) SOYUT ANLAM
Türkçe sözcüklerin bazısı beş duyumuzun “herhangi birisi ile” algılayamadığımız varlıkları karşılar. Böyle sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir. Bunların varlığını aklımız ve hislerimizle algılayabiliriz.
ÖRNEK:
rüya, sevgi, neşe, hüzün, korku, iyilik, şüphe, cesaret, güzellik, barış …
UYARI:
Bazı somut anlamlı kelimeler kullanıldıkları cümleye göre soyut; soyut anlamlılar da somut anlam kazanabilirler.
“Yol” sözcüğü somut olduğu halde;
Bu işi yapmanın bir yolu olmalı. Örneğinde soyut anlam taşır.
“Sevgi” sözcüğü soyut olduğu halde;
Sevgi en sevdiğim arkadaşımdır. Örneğinde somut anlam kazanmıştır.
6) DOLAYLAMA
Bir sözcükle anlatılabilecek bir kavramın birden fazla sözcükle anlatılmasına dolaylama denir.
Ulu önder dünyaca sevilen bir kişiydi. (ATATÜRK)
Bu korkunç ses ormanlar kralına ait olmalı. (aslan)
Bu sene bacasız sanayi ülkemize çok para kazandırdı. (turizm)
Atatürk’ün hayatı beyaz perdeye aktarıldı. (sinema)
Kara elmas Zonguldak’ın geçim kapısıdır.
Yavru vatanda askerliğini yaptı. (Kıbrıs)
Bizim takım yeni bir file bekçisi aldı. (kaleci)
Sözcükte Anlam konusunu buradan indirebilirsiniz.
