Noktalama İşaretleri

1. Nokta
2. Virgül
3. Noktalı Virgül
4. İki Nokta
5. Üç Nokta
6. Soru İşareti
7. Ünlem İşareti
8. Kesme İşareti
9. Tırnak İşareti
10. Parantez (Ayraç) İşareti
11. Kısa Çizgi
12. Uzun Çizgi

Noktalama işaretleri: Okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak için yazıda kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir. Noktalama işaretlerinin yerinde ve doğru kullanılmasıyla duygu ve düşünceler açıkça ifade edilir.

Duraklama yerlerini belirlemekte, vurgu ve ton gibi özellikleri belirtmekte noktalama işaretlerinden faydalanılır. Noktalama işaretlerinin işlevi, trafik işaretlerinin işlevine benzetilebilir.

1)  NOKTA (.)

1. Bir yargı bildiren, anlamca tamamlanmış bütün cümlelerden sonra konur.
   • Dostluk özveri gerektirir.
   • Hafta sonu pikniğe gideceğiz.

2. Kısaltmaların sonuna konulur.

Prof. (Profesör)         İng. (İngilizce)              Sok. (Sokak)

• Uyarı: Bazı kısaltmalardan sonra nokta kullanılmaz. TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi)

cm (santimetre) c (karbon)

3. Sıra bildirmek için sayılardan sonra kullanılır.

5. konu       III. Selim            7. sokak

4. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yıl bildiren rakamları birbirinden ayırmak için kullanılır.

05.10.1990              15.07.1985

5. Saat ve dakika rakamlarını birbirinden ayırmak için kullanılır.
   • Deprem 3.05 sularında meydana geldi.
   • Tren 12.25’te kalktı.

6. Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır.

3 . 4 = 12                5 . 5 = 25

2)  VİRGÜL (,)

1. Birbiri ardına sıralanan eş görevli sözcük ve sözcük gruplarının arasına konur.
   • Güzelliğe, neşeye, canlılığa ihtiyacım var.
   • Kırmızı güller, çiçek açmış ağaçlar, şırıl şırıl akan dereler bize gülümsüyordu.

2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
   • Her insan duyar, düşünür, çevresinde olanları fark eder.

3. Özneyi ayırmak için konur.
   • Selma Hanım, öyle dalmış ki az kalsın düşecekti.

4. Cümle içinde ara sözleri ayırmada ara sözün başına ve sonuna konur.

• Biz, ne olursa olsun, bu işi bitireceğiz.
• Köye, çocukluk günlerinin geçtiği yere, dönüyordu.

5. İsimleşmiş sıfatları, adlardan ayırmada kullanılır.
   • İhtiyar, doktoruna durumunu sordu.
   • Küçük, ağacın altında oturuyordu.

6. Kabul ve red bildiren kelimelerden sonra “evet, hayır, peki, haydi” kullanılır.
   • Hayır, bu konuda asla konuşmam.
   • Haydi, geç kalmayalım.

7. Hitaplardan sonra konur.
   • Değerli arkadaşım,                     Sayın Bakan,

8. Yer adlarını tarihlerden ayırmada kullanılır.
   • İstanbul, 21.06.1990
   • Ankara, 21 Şubat 1996

9. Tırnak içine alınmayan alıntı cümlelerden sonra konur.

• Tatilde size geleceğim, dedi.

10. Ondalık sayıların yazımında bölümleri ayırmada kullanılır.
    • 10,5               76,30

3)  NOKTALI VİRGÜL (;)

1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.
   • Kız çocuklarına Yasemin, Gül, Fatma; erkek çocuklara ise Serhat, Doğan, Barış adları verilir.

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
   • Üzüntüden, sıkıntıdan bunalıyor; dağlara çıkmak, kırlarda dolaşmak istiyordu.
   • Benim için fark etmez; sabah da gelebilirsin, akşamda.

3. “Ama, fakat, yalnız, çünkü” gibi bağlaçlarla bağlı cümleler arasına konur. Bağlaçlardan önce kullanılır.
   • İnsan, her zaman kahraman olamaz; ama her zaman insan olabilir.
   • Çok çalıştılar; fakat başarılı olamadılar.

4. Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için kullanılır.

• Pazardan elma, portakal, ayva; ıspanak, taze fasulye, lahana aldım.

4)  İKİ NOKTA (:)

1. Kendisinden sonra açıklama yapılacak veya örnek verilecek olan cümleden sonra kullanılır.
   • Dilimizdeki sert sessiz harfler şunlardır: f,s,t,k,ç,ş,h,p
   • Bu kitapta yer alan konu başlıkları şunlar: ses bilgisi, biçim bilgisi

2. Aktarılan sözden önce konur.
   • Atatürk diyor ki: “Muallimler, yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.”
   • Cenap Şehabeddin şöyle diyor: “Güzel fikir ihtiyarlamaz.”

3. Karşılıklı konuşmalarda konur.
   • Kadın yavaşça:

– Oğlum! Beni bırakma, dedi.

5)  ÜÇ NOKTA (…)

1. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan kısmın okuyucuya bırakıldığı eksiltili cümlelerin sonuna konur.
   • Dünyanın haline bakılırsa…
   • Sonra bu pencere, bu nur…

2. Kaba, argo ve söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine konur.
   • O k… bir daha buraya gelmeyecek.

3. Alıntılarda alınmayan bölümlerin yerine konur.
   • … İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi birinci vazifen…

4. Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermek için konur.

• Bu bahçede çok meyve yetişir: elma, armut …

6)  SORU İŞARETİ (?)

1. Soru anlamı taşıyan cümle sonlarında kullanılır.
   • Bana, biraz yardım eder misiniz?

• Uyarı: Soru anlamı olmayan; fakat içinde soru sözcüğü veya soru eki bulunan cümlelerden sonra soru işareti konmaz.

Buraya hangi yıl taşındıklarını bilmiyorum.

2. Kesin olmayan bilgileri göstermek için parantez içinde kullanılır.
   • Bu şair 1497’de (?) ölmüş.

3. Bilinmeyen tarih ve yer adlarının yerine konur.
   • Nesimi (? – 1404), doğum yeri (?)

7)  ÜNLEM İŞARETİ (!)

1. Sevinç, acı, şaşkınlık, korku gibi duyguların anlatıldığı cümlelerde kullanılır. İki şekilde kullanılır.
   • Eee! Yeter artık.                Vah, yavrum vah!

2. Hitap, uyarı ve seslenme sözlerinden sonra konur.
   • Ey Türk Gençliği!
   • Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!

3. Alay ve küçümseme anlamı katmak için parantez içinde kullanılır.
   • Bu ücret (!) hepimize yetermiş.

8)  KESME İŞARETİ

1. Özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmada kullanılır.
   • Türkiye’m         Halit Ziya’dan             Sema’ya

• Uyarı: Kurum ve kuruluş adlarına gelen ekler ile kişi adlarıyla kullanılan unvanlara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.

Eğitim Fakültesi dekanlığına Doğan Beyden gelen haber…

• Uyarı: Özel isimlere getirilen yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz. Avrupalılaşmak           Türkçenin          Ankaralıdan                               Hristiyanlık

• Uyarı: – ler eki özel isimleri “gil” (akrabalık) anlamı katarsa kesme işareti ile ayrılmaz. Benzerlik anlamı katarsa ayrılır.

Aliler akşam bize gelecekmiş.

Bu vatan nice M. Kemal’ler yetiştirir.

• Uyarı: Yabancı isimlere getirilen yapım ekleri ve çokluk ekleri kesme işareti ile ayrılır.

Goethe’ler                  Washıngton’lu

2. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmada kullanılır. Büyük harfle yapılan kısaltmalarda harflerin okunuşuna; küçük harfle yapılan kısaltmalarda kelimenin okunuşuna göre ekler getirilir.
   • TBMM’nin       THY’ye         kg’dan          mm’den

• Uyarı: Sonuna nokta konan kısaltmalara getirilen ekler ayrılmaz.

Prof.ler        Dr.a         vb.leri

3. Sayılara getirilen ekleri ayırmada kullanılır.
   • 1995’te            8’inci

• Uyarı: Üleştirme sayıları rakamla değil, yazıyla gösterilir. 2’şer (Yanlış)      İkişer (doğru)

4. Vezin dolayısıyla düşen sesin yerine kullanılır.

• Karac’oğlan                   N’eylesin?

9)  TIRNAK İŞARETİ (“ ”)

1. Başka bir kişiden veya yazıdan alınan alıntılar (sözler) tırnak içinde gösterilir.
   • Arif Nihat, Fetih Marşı’nda bize “Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın!” diyerek sorumluluğumuzu hatırlatıyor.

• Uyarı: Üzerinde değişiklik yapılan alıntılar tırnak içinde gösterilmez.

2. Özellikle vurgulanmak istenen kelimeler ile eser ve yazar adları tırnak içine alınabilir.
   • Sıfat “ismi” niteleyen bir kelimedir.
   • Peyami Safa “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”nda kendini anlatmaktadır.

• Uyarı: Tırnak işaretinden sonra kesme işareti kullanılmaz. Kütüphaneden “Yaban”ı aldım.

10)  PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ [ ( ) ]

1. Bir sözün açıklaması veya eş anlamlısı olan kelimeler parantez içinde gösterilir.
   • Zamir (adıl), isimlerin yerini tutan kelimedir.
   • Atatürk o gün (19 Mayıs 1919) Samsun’a çıktı.

2. Alıntının veya bir sözün kime ait olduğunu göstermede kullanılır.
   • Ya göründüğün gibi ol; ya da olduğun gibi görün. (Mevlana)

3. Tiyatro eserlerinde söz esnasındaki hareketleri göstermede kullanılır.
   • Karagöz: (Yerinden kalkarak) Kim o?

• Uyarı: Parantez işaretinden sonra kesme işareti kullanılabilinir.

Atatürk (1881-1938)’ün en büyük hedefi Türkiye’nin bağımsızlığıydı.

11)  KISA ÇİZGİ ( – )

1. Satır sonuna sığmayan kelimeleri bölmede kullanılır.
   • … gele- medi.

• Uyarı: Özel isimlerden sonra konan kesme işareti satır sonuna gelmişse kısa çizgi konmaz.

… Türk Dil Kurumu’ nun yeni bir sözlük hazırladığını duyduk.

2. Ara sözleri ayırmada kullanılır.
   • Buraya gelirse -gelmeyeceğini tahmin ediyorum- onunla konuşuruz.

3. İki kavramın ortaklığını göstermede kullanılır.
   • Ankara-İstanbul arası 350km.
   • 1997-1998 eğitim-öğretim yılı başladı.

4. Ek, kök ve heceleri ayırmada kullanılır.

• Kazak-çı-lar-dan
  • An-ka-ra-lı

12)  UZUN ÇİZGİ ( )

Satır başıyla başlayan konuşmaları göstermek için kullanılır.

• Bizimkiler mi gelecek?

– Hayır…