Gereksiz Sözcük Kullanılması
İyi bir cümlede yeterli sayıda sözcük kullanılır. Başka bir deyişle gereksiz sözcüklere yer verilmez. Çünkü, gereksiz sözcük kullanımı cümlenin duruluğunu bozar ve anlatım bozukluğu yaratır.
Bir cümlede gereksiz sözcük bulunduğunu anlamak için, sözcük cümleden çıkarılır. Bu durumda cümlenin anlam ve anlatımında bir bozulma oluyorsa o sözcük gerekli, anlatımında bozulma olmuyorsa ise gereksizdir.
Mecburen karakola gitmek zorunda kaldım.
Son yazdığı romanına isim bulmakta bir hayli zorlanmış.
Uçak, alçalarak havaalanına başarılı bir iniş yaptı.
Araba şu anda yola çıkmak üzere.
Tatile ailesi ile birlikte çıkacaktı.
Vakfımıza karşılıksız bağışta bulundular.
Verilen vaatlerin hiçbiri yerine getirilmedi.
Gitmeden önce bir daha ara.
Yukarıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcükler gereksizdir. Çünkü, bu sözlerin anlamı, aynı cümledeki başka sözcük ya da eklerde vardır. Bunların çıkarılması anlamda bir daralmaya yol açmaz.
Eş ve Yakın Anlamlı Sözcüklerin Aynı Cümle İçinde Kullanılması
Atatürk’ün yaptığı yenilikçi devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir.
- Atatürk’ün yaptığı devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir.
Yatmadan önce dişlerini fırçalamayı unutma.
- Yatmadan dişlerini fırçalamayı unutma.
Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranış biçimlerinde bir gariplik yoktu.
- Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranışlarında bir gariplik yoktu.
Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
Dilimizde bazı sözcükler, anlam inceliklerine dikkat edilmeden kullanılır. Sözcükleri kendi anlamını yansıtacak şekilde kullanmamak veya uygun olmayan yerde kullanmak anlatım bozukluğuna yol açar. Böyle bir yanlışa düşmemek için hangi sözcüğün nerede kullanılıp nerede kullanılmayacağını çok iyi bilmek zorundayız.
Ülkenin bunalıma girmesini sağlayan bu tür açıklamalardan kaçınmak gerekir.
- Ülkenin bunalıma girmesine neden olan bu tür açıklamalardan kaçınmak gerekir.
Bu tür bilimsel çalışmalar, dilimizin zenginleşmesine neden olacak.
- Bu tür bilimsel çalışmalar, dilimizin zenginleşmesine katkıda bulunacak.
Uyarı: “Sağlamak” ya da “katkıda bulunmak” elde edilmesi istenen olumlu bir sonuca ulaşmaktır. İstenmeyen sonuçlar ortaya çıktığında “neden olmak” kullanılır.
Avukat, sanığın suçlu olduğunu savunuyor.
- Avukat, sanığın suçlu olduğunu öne sürüyor.
Muhalefet partileri, enflasyonun üç haneli rakamlara yükseldiğini savundu.
- Muhalefet partileri, enflasyonun üç haneli rakamlara yükseldiğini öne sürdü.
Uyarı: “Savunma” bir saldırıya ya da düşünceye karşı olan davranıştır. Ortada böyle bir durum yoksa “savunma” yerine “öne sürme” ya da “iddia etme” kullanılır.
Çömleğin üzerine yazılmış desenlere hayranlıkla bakıyordu.
- Çömleğin üzerine çizilmiş desenlere hayranlıkla bakıyordu.
Hırsız, kadının kolundaki çantayı zorla çalıp kaçtı.
- Hırsız, kadının kolundaki çantayı zorla alıp kaçtı.
Zor şartlar altında çalışan işçilerin sağlık durumları aksadı.
- Zor şartlar altında çalışan işçilerin sağlık durumları bozuldu.
Bu tür tatbikatlarda ölüm şansı her zaman mevcut.
- Bu tür tatbikatlarda ölüm olasılığı her zaman mevcut.
Bugün bir buzdolabının ücretiyle on yıl önce bir araba satın alınabilirdi.
- Bugün bir buzdolabının fiyatıyla on yıl önce bir araba satın alınabilirdi.
Güzelliğinin farkında olduğunu belirten davranışlar sergiliyordu.
- Güzelliğinin farkında olduğunu gösteren davranışlar sergiliyordu.
Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar sağlamaktadır.
- Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar vermektedir.
Davranışlarıyla arkadaşlarının üzülmesini sağladı.
- Davranışlarıyla arkadaşlarının üzülmesine neden oldu.
Yanlış Anlamda Sözcüklerin Kullanılması
Kimi sözcükler aynı kökten türediği için yazılış ve okunuş olarak birbirine benzer; ancak bunların anlamları farklıdır. Bu sözcükler karıştırılıp birbirinin yerine kullanılırsa, anlatım bozukluğu ortaya çıkar.
Bu kadar çekimser olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol.
- Bu kadar çekingen olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol.
Bunca yağmura karşılık barajlarda yeterince su birikmemiş.
- Bunca yağmura karşın barajlarda yeterince su birikmemiş.
Bu iki olay arasındaki ayrıntıyı kimse hesaba katmıyor.
- Bu iki olay arasındaki ayrımı kimse hesaba katmıyor.
Ahmet Bey, saygılı kişiliğiyle çevresine örnek olmuştu.
- Ahmet Bey, saygın kişiliğiyle çevresine örnek olmuştu.
Bu eski makineler artık işlemlerini yerine getiremiyor.
- Bu eski makineler artık işlevlerini yerine getiremiyor.
Yaşantısının en zor günlerini sürgüne gönderildiği Malta’da geçirdi.
- Yaşamının en zor günlerini sürgüne gönderildiği Malta’da geçirdi.
İş kazalarının çokluğu, iş güvencesinin olmadığını gösteriyor.
- İş kazalarının çokluğu, iş güvenliğinin olmadığını gösteriyor.
Toprağın oluşumunda başta gelen egtâkrdin, rüz ır.
- Toprağın oluşumunda başta gelen etken, rüzgardır.
Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması
Anlamca cümlenin yargısıyla uyuşmayan, cümlede iletilen yargıyla çelişen ya da karşıtlık yaratan sözlerin bir arada kullanılması önemli bir anlatım kusurudur. Anlamları birbirine ters sözcüklerin aynı cümlede kullanılmasıdır. Cümlenin anlamında çelişki, genellikle “kesinlik” ve “olabilirlik” anlamı taşıyan sözlerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır.
Kapının önünde tamı tamına üç beş nöbetçi vardı.
- Kapının önünde üç beş nöbetçi vardı.
Aşağı yukarı tam üç ay önce benzer bir yazı daha çıkmıştı.
- Üç ay önce benzer bir yazı daha çıkmıştı.
Gazetede çıkan bu haber, mutlaka bakanın da kulağına erişmiş olmalı.
- Gazetede çıkan bu haber, bakanın da kulağına erişmiş olmalı.
Milli Savunma Bakanı, kesinlikle askeri bir çözüme başvurulmayacağını umduğunu belirtti.
- Milli Savunma Bakanı, kesinlikle askeri bir çözüme başvurulmayacağını belirtti.
Eminim ki bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek.
- Bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek.
Onun önümüzdeki ay, ailesini mutlaka ziyaret edeceğini zannediyorum.
- Onun önümüzdeki ay, ailesini ziyaret edeceğini zannediyorum.
Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda belki alacaksın.
- Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda alacaksın.
Bu istek, hiç şüphesiz onun kulağına gitmiş olabilir.
- Bu istek, hiç onun kulağına gitmiş olabilir.
Bundan aşağı yukarı on yıl önceydi.
- Bundan on yıl önceydi.
Mantıksal Tutarsızlık
Bir cümlede, iletilmek istenen anlamın eksiksiz olabilmesi için düşünce ve mantık son derece önemlidir. İyi bir anlatımda sağlam bir düşünme ve mantık yürütme temel koşuldur. Mantıksal hataları ve tutarsızlıkları içeren cümleler, dil bilgisi kurallarına uygun olsalar bile anlamı ve yargıyı eksiksiz iletmezler. Bu tür yanlışlar genellikle dikkatsizlik sonucu ortaya çıkar.
Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık.
- Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere tanıtmaya çalıştık.
Önlem alınmazsa bu hastalık ölüme, hatta kısmi felce neden olabilir.
- Önlem alınmazsa bu hastalık kısmi felce, hatta ölüme neden olabilir.
Son turda atlet, arkasındaki yarışçıyı bir hamlede geçti.
- Son turda atlet, önündeki yarışçıyı bir hamlede geçti.
Tamlama Yanlışlıkları
Sıfat ve isim tamlamalarının aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar. Çünkü isim tamlamalarında tamlanan iyelik eki aldığı halde, sıfat tamlamalarında tamlanan ek almaz. Dolayısıyla tamlananlar, niteliği farklı olduğundan ortak kullanılamaz.
Kaza yerine birçok askeri ve polis aracı geldi.
- Kaza yerine birçok askeri araç ve polis aracı geldi.
Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de zamanıdır.
- Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de bunun zamanıdır.
İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katıldı.
- İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katıldı.
Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi.
- Bu önlemler ekonomik açıdan ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi.
Özne Yüklem Uyumsuzluğu (Uyuşmazlığı)
İyi bir cümlede tekillik-çoğulluk, olumluluk- olumsuzluk ve şahıs bakımından özne ile yüklem arasında bir uyum olması gerekir. Eğer özne ile yüklem arasında bir uyum yoksa, anlatım bozukluğu olur.
Cümlede özne tekilse yüklem de tekil; özne çoğulsa yüklem de çoğul olur.
Kardeşim bugün evde kalacak.
Özne Tekil Yüklem Tekil
Dostlar yıllar sonra bir araya geldiler.
Özne Çoğul Yüklem Çoğul
Bitki, hayvan, organ, cansız varlıklar ve zaman adları, çoğul özne olarak kullanıldığında yüklem tekil olur.
Meyveler bu yıl geç çiçek açtı. Özne bitki çoğul / Yüklem tekil
Köpekler sabaha kadar havladı. Özne hayvan çoğul / Yüklem tekil
Yürümekten ayaklarım ağrıdı. Özne organ çoğul Yüklem tekil
Aradan haftalar geçti. Özne zaman çoğul / Yüklem tekil
Söze saygı, alay ya da küçümseme anlamı katılmak istenirse özne tekil, yüklem çoğul olur.
Beyefendi hala kalkmadılar mı? Özne tekil / Yüklem çoğul
Ayşe Hanım henüz gelmediler. Özne tekil / Yüklem çoğul
Cümlede özne kişi zamiri ise yüklemin kişi eki de aynı zamiri gösterir.
Ben tiyatroya gidiyoru. Özne 1.Tekil kişi / Yüklem 1. Tekil kişi
Biz yakında bu araştırmayı bitireceğiz. Özne 1. Çoğul kişi / Yüklem 1. Çoğul kişi
Özne 1. ve 2. tekil kişi ise, yüklem 1. çoğul kişi olur.
Ödevi sen ve ben hazırlarız.
Özne 1. ve 3. tekil kişi ve 1. ve 3 çoğul kişi ise yüklem 1. çoğul kişi olur.
Şiir etkinliğini ben ve Ali (o) izledik.
Özne 2. ve 3. tekil kişi ve 2. ve 3 çoğul kişi ise yüklem 2. çoğul kişi olur.
Sen ve Ayşe (o) bana yardım edebilirsiniz.
“Ağaçlar yapraklarını döküyorlar.” Cümlesinin öznesi “ağaçlar” insan dışı bir varlık olduğu için, çoğul da olsa tekil yüklemle kullanılmalıdır. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Ağaçlar yapraklarını döküyor.
“Ahmet ve kardeşi gezmeye gitti.” cümlesinin öznesi “Ahmet ve kardeşi” iki kişiden oluşmuştur. Bu özne onlar zamiri ile anlatılır. Bu durumda cümlenin yüklemi de “onlar” ı karşılayan 3. çoğul kişi olmalıdır. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Ahmet ve kardeşi gezmeye gittiler.
“Sen ve Berkay dün nereye gitti?” cümlesinin öznesi 2. ve 3. tekil kişi olduğuna göre cümlenin yüklemi 2. çoğul kişi olmalıdır. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır:
Sen ve Berkay dün nereye gittiniz?
Uyarı: Türkçede bazı özneler olumlu, bazı özneler ise olumsuz anlamlar verdiği için bu cümlelerin yüklemleri de özneye göre olumlu ya da olumsuz olması gerekir. Eğer özne “kimse, hiçbiri, hiç kimse” gibi kelimelerden oluşuyorsa yüklem olumsuz olmalıdır. Eğer özne “hepsi, herkes” gibi kelimelerden oluşuyorsa yüklem olumlu olmalıdır. Özellikle sıralı cümlelerde farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanması durumunda özne-yüklem uyumsuzluğunun ortaya çıkabileceğini unutmamalıyız.
Hiçbiri onun öldüğüne inanmıyor, hayret ediyordu.
- Hiçbiri onun öldüğüne inanmıyor, herkes hayret ediyordu.
Herkes onu seviyor, üzmüyordu.
- Herkes onu seviyor, kimse üzmüyordu.
Herkes sevinç içindeydi, üzülmüyordu.
- Herkes sevinç içindeydi, kimse üzülmüyordu.
