- Büyük ünlü uyumu
- Kaynaştırma harfleri
- Ses düşmesi
- Ünlü daralması
- Ses türemesi
- Ünsüz yumuşaması
- Ünsüz Sertleşmesi
- Ulama
- Vurgu
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU
| DÜZ | YUVARLAK | |||
| Geniş | Dar | Geniş | Dar | |
| Kalın | a | ı | o | u |
| İnce | e | i | ö | ü |
Kalınlık incelik uyumudur. İlk hecedeki ünlü kalınsa sonraki hecelerdeki ünlü de kalın, inceyse ince ünlü olur.
A,I,O,U A,I,O,U
E,İ,Ö,Ü E,İ,Ö,Ü
Öğütlerimiz Öğretmenim Öğrenci Koyunlar Konuşmacı
Büyük Ünlü Uyumu İle İlgili Bazı Özellikler
Türkçe oldukları halde zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaz.
Alma Elma
Ana Anne
Kangı Hangi
Kala Kale
Karındaş – Kardaş
- Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir.
İnsan Dünya Kitap Gazete Otomobil Televizyon
Uyarı: Bazı yabancı sözcükler büyük ünlü uyumuna uyabilir.
İskele (İtalyanca) Sosyal (Fransızca) Radyo (İngilizce) Emniyet (Arapça)
Birleşik sözcüklerde ve tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
Kadıköy Türk
Gecekondu Dört
Hanımeli Ev
- Bazı ekler büyük ünlü uyumunu bozar.
-Kİ: yarınki, akşamki, arabadaki
-KEN: Yaparken, koşarken
-YOR: gidiyor, sevmiyor
-LEYİN: akşamleyin, sabahleyin
-(İ)MTIRAK: yeşilimtrak, ekşimtrak
-GİL: baklagil, halamgil, turunçgil
KAYNAŞTIRMA HARFİ
Türkçe bir sözcükte iki ünlü harf yan yana gelmez. Sesli ile bir sözcükten sonra sesli ile başlayan ek getirildiğinde araya Y, Ş, S, N ünsüzlerinden biri gelir. Bu harflere kaynaştırma harfleri denir.
Bahçeye Odanın Kapısı İkişer
Anasının kuzusu (tamlama ekleri) Kaleyi fethettik (-i, -e hal ekleri)
Okuyacak (gelecek zaman eki, -ecek, acak) Altışar (üleştirme eki, -er, -ar)
Okuyan (fiilden sıfat yapan ek, -en, -an)
SES DÜŞMESİ
*Sonu “k” ile bitten sözcüklere küçültme eki geldiğinde “k” ünsüzü düşer.
Küçük – cük Küçücük
Minik – cik Minicik
Ufak – cık Ufacık
*Bazı iki heceli sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldıktan sonra hecelerindeki dar ünlü düşer.
Karın – ım Karnım
Şekil – i Şekli
Kayıp – ol Kaybol
Fikir – i Fikri
ÜNLÜ DARALMASI
Son hecesi geniş seslilerle (a-e) bitten sözcüklere -yor eki getirildiğinde geniş sesliler daralarak ı, i, u, ü olur.
Anla – yor Anlıyor
Yaşa – yor Yaşıyor
Ye – yor Yiyor
6. SES TÜREMESİ
Tek heceli bazı sözcüklere küçültme eki getirildieğisnedsli türemesi olur.
Bir – cik Biricik
Gül – cük Gülücük
Genç – cik Gencecik
7. SERT SESSSİZ YUMUŞAMASI
Süreksiz sessizlerle bitten bir kelime sesliyle başlayan bir ek aldığında sondaki sert sessizler yumuşar.
P – ç – t – k
b – c – d – g – ğ
Kitap – ım Kitabım
Ağaç – a ağaca
Yurt – umuz Yurdumuz
Renk – I Rengi
Gelecek – im Geleceğim
Uyarı: Özel isimlerde yumuşama sadece söyleyişte olur, yazışta olmaz.
Yazılış Söyleniş
Gemlik’e Gemliğe
Zeynep’in Zeynebin
Ahmet’e Ahmede
ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ (ÜNSÜZ BENZEŞMESİ)
Türkçe sözcüklerde sert sessizden sonra yine sert sessiz gelmelidir.
(F – S – T – K – Ç – Ş – H – P) + (c – d – g)
ç t k
Sokak – da Sokakta
Türk – ce Türkçe
Bas – gı Baskı
Diş – ci Dişçi
ULAMA
Ünsüz harfle bitten sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcük geldiği zaman ulama yapılır. Iki sözcük arasında noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.
Türk askeri Mehmet Akif Ersoy
VURGU
- Kurallı fiil cümlesinde vurgu yüklemden önceki sözcüktedir.
Yarın istanbul’a annemle gideceğim.
vurgu yüklem
Annemle İatanbul’a yarın gideceğim.
vurgu yüklem
Yarın annemle İstanbul’a gideceğim.
vurgu yüklem
- Devrik fiil cümleelerinde vurgu yuklemdedir. Son tren de kalktı ben yetişemeden.
Yüklem, vurgu
Döndü son kuşlar da yuvalarına.
Yüklem, vurgu
- İsim cümlelerinde vurgu yüklemdedir. Söylediklerinin hepsi güzel.
Yüklem, vurgu
Çiçeği büyüten sevgidir.
Yüklem, vurgu
ç. “mi”li soru cümlelerinde vurgu “mi” soru ekinden önceki sözcüktedir.
Sen mi yaptın bütün bunları? Ayva çiçek açmış yaz mı gelecek?
- Diğer soru cümlelerinde vurgu soru bildiren ögenin üzerindedir. Bana ne aldın?
Kim benimle gelmek ister?
