- Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
- Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
- Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
- Genel (Kapsamlı) – Özel (Dar) Anlam
- Yansıma
- İkileme
1) EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER
Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir.
| İsim = Ad | Sene = yıl | Yasa = Kanun |
| Eser = Yapıt | Güz = Sonbahar | İstiklal = Bağımsızlık |
| Cevap = Yanıt | Zayıf = Sıska | Müdafaa = Savunma |
| Mazi = Geçmiş | Neşeli = Şen |
- Güz mevsiminde ağaçlar yapraklarını döküyor.
- Buranın sonbahar yağmurları meşhurdur.
- Yasalara uymamız gerekir.
- Hakkımızı savunabilmek için kanunları bilmeliyiz.
- Son eserinde güncel olayları anlatır.
- Yapıtlarında oldukça sade bir dil kullanır.
UYARI: Eş anlamlı sözcüklerin aynı cümlede kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.
- Yemek yemediğinden çok zayıf ve sıska oldu.
- Arkadaşımı bugün çok neşeli ve şen görüyorum.
- Cevap ve yanıt hakkını kullanmak istemiyor.
UYARI: Yakın anlamlı kelimeler eş anlamlı değildir.
Eş – Dost Yalan – Yanlış Doğru – Dürüst
- Bayramlarda eşi dostu ziyaret etmeliyiz.
- Olayları yalan yanlış anlatıyor.
- Ödevini doğru dürüst yaramamış.
2) EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklere eş sesli sözcükler denir. Zihnimizde en az iki gerçek anlam çağrıştırır.
Sol= Solmak fiili – Yön, sağ karşıtı El= Organ – Yabancı
Yüz= surat, sima – Yüzmek fiili – 100, rakam Gül= Gülmek fiili – Çiçek – Çağıldayarak akma
- Gülünce yüzünde güller açardı.
- Kendi eliyle onu teslim etmişti ellere.
Su akar güldür güldür.
Mendilim dolu güldür.
Yeri göğü yaratan
Bir gün beni de güldür.
Bahçede var yüz güzel
Endam güzel yüz güzel
Uzaklara açılma
Kıyılarda yüz güzel
UYARI: İnceltme işareti ( ) ile birbirinden ayrılan kelimeler sesteş değildir.
Adet= Sayı Kar= Hava olayı
Âdet= Gelenek, örf Kâr= Kazanç
Hala= Babamızın kız kardeşi Alem= Bayrak, kubbe, sancak
Hâlâ= Henüz, şimdilik Âlem= Âlem
3) ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER
Aralarında bir ilgi bulunduğu halde anlamca birbiriyle çelişen, birbirinin karşıtı olan sözcüklere zıt anlamlı sözcükler denir. Her sözcüğün karşıtı yoktur.
Pahalı x Ucuz Siyah x Beyaz
Uzak x Yakın Ak x Kara
Acemi x Usta Cimri x Cömert
Açık x Kapalı İyi x Kötü
Kalın x İnce İnmek x Çıkmak
Kolay x zor Aç x Tok
İleri x Geri Dar x Geniş
Uzun x Kısa En x Boy
Gece x Gündüz Bencil x Fedakar
Ağlamak x Gülmek Güzel x Çirkin
UYARI: Bir sözcüğün olumsuzu o sözcüğün zıddı (karşıtı) demek değildir.
| Olumsuzu | Karşıtı | |
| Akıllı | Akılsız | Deli |
| Sulu | Susuz | Kuru |
| Tatlı | Tatsız | Acı |
| Gelmek | Gelmemek | Gitmek |
| Almak | Almamak | Vermek |
4) GENEL (KAPSAMLI) – ÖZEL (DAR) ANLAM
Bazı sözcükler kavramları veya varlıkları toplu olarak içine alır, yani kapsar. Bu sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir.
Bazı sözcükler de kavramları veya varlıkları toplu olarak içine almaz, bir varlığın veya kavramın içinde yer alır. Bu sözcüklere de özel anlamlı sözcükler denir.
Güvercin Kuş Hayvan Canlı Varlık
ÖZEL GENEL
Papatya –> Çiçek –> Bitki –>Canlı –> Varlık
5) YANSIMA
Doğada canlı veya cansız varlıkların çıkardıkları seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklere yansıma denir.
Kalemin kırılırken çıkardığı çat sesi,
Hayvanların çıkardığı me, miyav, hav hav gibi sesler.
- Bahçedeki köpek bütün gece havladı.
- Şelalenin şırıltısı ormanın içine kadar yayılıyordu.
- Duyulan tek ses yaprakların hışırtısıydı.
- Kedinin acı miyavlaması ile uyandı.
6) İKİLEME
Anlatıma çekicilik kazandırmak, anlamı güçlendirmek amacıyla çeşitli sözcüklerin art arda kullanılmasıyla oluşan söz öbeklerine ikileme denir.
- UYARI: İkilemeler her zaman ayrı yazılır. İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına noktalama işaretleri konmaz.
İkilemi Çeşitleri
- Aynı Sözcüğün Tekrarı İle
- Arkadaşınla güzel güzel oyna.
- Biriktirdiğin parayı azar azar harca.
- Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
- Git güle güle uğurlar olsun.
- Yakın Anlamlı Sözcükler İle
- Yalan yanlış bilgileri sil artık kafandan.
- Derslerine doğru dürüst çalış.
- Eş dost herkes oradaydı.
- Karşıt Anlamlı Sözcükler İle
- Konuyu az çok o da benim kadar biliyor.
- Onunla aşağı yukarı on yıl önce tanıştık.
- İyi kötü geçinip gidiyoruz.
- Biri Anlamlı Diğeri Anlamsız Sözcükler İle
- Ufak tefek bir çocuk içeri girdi.
- Hesap mesap bilmez o adam.
- Hayatın eğri büğrü yollarında ilerliyorum.
- Üzerinde eski püskü bir elbise vardı.
- Her İkisi de Anlamsız Sözler İle
- Mırın kırın etme de olanları anlat.
- Şu ıvır zıvır eşyaları çöpe atın.
- Abuk subuk sözlerle herkesi çileden çıkardı.
- Sana kaç kere abur cubur yeme dedim.
- Yansıma Olan Sözcükler İle
- Aralarında fısıl fısıl konuşuyorlar.
- Minik dere şırıl şırıl akıyordu.
- Bütün gece horul horul uyudu.
- Vur davula güm güm gümlesin.
