- NESNELERİNE GÖRE FİİLLER
- Geçişli Fiiller
- Geçişsiz Fiiller
- Oldurgan Fiiller
- Ettirgen Fiiller
- ÖZNELERİNE GÖRE FİİLLER
- Etken Fiiller
- Edilgen Filler
- Dönüşlü Fiiller
- ç. İşteş Fiiller
1. NESNELERİNE GÖRE FİİLLER
- Geçişli Fiiller: Nesne alan, yükleme sorulan “ne, neyi, kimi” sorularına cevap veren fiillerdir.
İpucu: Bir fiilin başına “onu” sözcüğünü getirip okuyabiliyorsak, o fiil nesne alabiliyordur, geçişlidir.
Annemi çok seviyorum.
Bu haberi gazetede okumuştum.
Uyarı: Fiilimizin geçişli olması için ille de cümle içersinde nesne almış olmasına gerek yoktur. Nesne alabiliyor olması yeterlidir.
Sabahtan beri durakta bekliyorum.
Ben de çok özledim.
- Geçişsiz Fiiller: Nesne alamayan fiiller geçişsizdir. Bu fiiller “onu” sözcüğüyle okunamaz.
Çok sevdiği kedisi kayboldu.
Küçük çocuk durmadan ağlıyordu.
Beklediğimiz haber nihayet geldi.
- Oldurgan Fiiller: Geçişsiz fiillerin “-()r, -t, -tir” eklerini alarak geçişli duruma gelmesine oldurgan fiil denir.
Bütün gün ağladı. (geçişsiz) Anlattıklarıyla hepimizi ağlattı. (oldurgan)
İnsanlar gülüyor. (geçişsiz) İnsanları güldürdü. (oldurgan)
pişmek / pişirmek, başlamak / başlatmak, uyanmak / uyandırmak
ç. Ettirgen Fiiller: Geçişli eylemlere “-t, -()r, -tir” ekleri getirilerek bunların geçişlilik dereceleri arttırılır. Geçişlilik derecesi arttırılmış eylemlere ettirgen eylem denir. Ettirgen eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde özne işi kendisi yapmaz, başkasına yaptırır.
Saçlarını kesti. (geçişli) / Saçlarını kestirdi. (ettirgen)
Yemekten sonra su içti. (geçişli) / Çocuğa su içirdi. (ettirgen)
okumak / okutmak, yazmak / yazdırmak
2. ÖZNELERİNE GÖRE FİİLLER
- Etken Fiiller: Öznesi belli olan eylemler etkendir. Bir cümlede eylemin kim tarafından yapıldığı belli ise etken çatılı eylem denir. Cümlede gizli özne olsa da fiil etkendir.
Öğrenciler bayramda sınıflarını süslediler.
Sıcakta kaldığı için çocuk terlemiş.
Bütün şiirlerini aynı kitapta topladı. (gizli özne: o)
- Edilgen Fiiller: Öznesi belli olmayan eylemler edilgen çatılıdır. Gerçek özne almaz. Sözde özne alır. Edilgen çatılı fiiller “-l, –n” çatı eklerini alır.
Hırsızlar sonunda yakalandı.
Seyirciler taşkınlık yapmamaları için uyarıldı.
Uyarı: Tabiat olayları edilgen olarak algılansalar bile etken olarak değerlendirilir.
Kuraklıktan gölün suyu çekildi.
Yine yeşillendi fındık dalları
- Dönüşlü Fiiller: Öznenin yaptığı iş kendi üzerine dönüyorsa, özne işi hem yapıyor hem de yaptığı işten etkileniyorsa bu tür fiillere dönüşlü fiil denir. Fiil “-n, -l” eklerinden birini alır.
Bizi görünce sevindi.
Düğüne giderken aynanın karşısında süslendi.
Oğlunun ölümüne kadın çok üzüldü.
Uyarı: Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbirine karıştırılmamalıdır.
Bebeğin saçları bir güzel tarandı. (Edilgen fiil)
Gül, sabahleyin güzelce tarandı. (Dönüşlü fiil)
Araba güzelce yıkandı. (Edilgen fiil)
Akşam önce kardeşim yıkandı. (Dönüşlü fiil)
ç. İşteş Fiiller: Anlatılan işin birden fazla özne tarafından, birlikte veya karşılıklı yapıldığını gösteren fiillere işteş fiil denir. İşteş eylemler etken eylemlerden “-()ş” ekiyle türetilir.
Uzun süre bakıştılar. (karşılıklı)
Bu konuyu uzun süre tartıştılar. (karşılıklı)
Akşam kendi aramızda dertleştik, ağlaştık, gülüştük. (Birlikte)
Dikkat: Bazı fiiller –()ş eki almadıkları halde anlamca işteşlik özelliği gösterebilir.
İki eski dost sonunda barıştı.
Koca Yusuf Amerika’da bile güreşmişti.
Hayatım boyunca bilgisizlikle savaştım.
